WELLCOM TO MY BLOG

Minggu, 17 Maret 2013

Kruna Wilangan


Kruan wilangan ingguh punika, kruna sane nyihnayang akeh utawi akidik pepupulan barang-barang, sahananing maurip wiadin laksana pakaryan. Kruna-kruna dasa, aakit, asibak, acakep ngranjing ring kruna wilangan. Kruna wilangan punika kabinayang dados nemnem, inggih punika :
  1. Kruna wilangan ketekan.
  2. Kruna wilangan gebogan.
  3. Kruna wilangan pahan.
  4. Kruna wilangan tan janten.
  5. Kruna wilangan panta wilangan.
  6. Kruna wilangan pepasten wilangan.
Ring sor puniki wantah tetuwek lan conto-conto ring soang-soang pahan kruna wilangan :
  1. Kruna wilangan ketekan
    contone : sa, dua, telu, papat, lima, enem, pitu, kutus, sia, dasa, miwah selanturipun.
  2. Kruna wilangan gebogan
    Kruna wilangan gebogan, kruna wilangan sane madue aran niri-niri utawi carane nyambatang maseosan tur sampun ketah pisan kaanggen. Kruna wilangan puniki ketah ipun kaucapang utawi kasambatang ngangge lengkara, nenten wilangan ipun. Sane ngeranjing ring kruna wilangan gebogan luire :
    • 35 wastanipun pesasur
    • 45 wastanipun setiman
    • 50 wastanipun seket
    • 75 wastanipun telung benang
    • 100 wastanipun satus
    • 150 wastanipun karobelah
    • 175 wastanipun lebak
    • miwah sane soesan
  3. Kruna wilangan pahan
    Kruna wilangan pahan puniki boya kasurat antuk angka, sakewanten kasurat ngangge aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan pahan luire :
    • Apahempatan (seperempat)
    • Atenga (setengah)
    • Atugel (sepenggal)
    • Apahteluan (sepertiga)
    • miwah sane lianan
  4. Kruna wilangan tan janten
    Kruna wilangan tan janten puniki akeh nyane nenten janten utawi nenten keni antuk ngawilangin akehnyane. Ketah ipun kasurat ngangge kruna utawi aksara. Sane ngranjing ring kruna wilangan tan janten punki luir ipun :
    • Abedik; Nasine di payuke enu tuah abedik.
    • Begeh; Saudagar baase begeh maan meli baas di peken Badung.
    • Liu; Anake ento mancing ngaku liu maan be.
    • Aketek; Uyahe enu di calunge tuah aketek.
    • Ombeh; Ombeh mabiayagan lengise uli di paon.
    • Agetul; Agetul tusing enu lengise di botole.
    • Adesa; Ajaka adesa anake demonstrasi di lapangan puputan.
    • Akikit; Akikit tusing dadi idih gelahne.
    • Abanjar; Ajaka abamjar anake nulungin ia mamula padi di carik.
    • Apaso; Lawar apaso isinina kuah.
  5. Kruna wilangan panta wilangan
    Sane ngranjing ring kruna wilangan panta wilangan, inggih punika :
    • Ekan (satuan)
    • Dasan (puluhan)
    • Tus (ratusan)
    • Peon (ribuan)
    • Laksan (puluh ribuan)
    • Keten/keti (ratus ribuan)
    • Yuta (jutaan)
    • Bara (puluh jutaan)
    • Ingel (ratus jutaan)
Bengong (milyaran)
  1. Kruna wilangan pepasten wilangan
    Kruna wilangan puniki akeh ipun sampun pasti. Ketah ipun kruna wilangan puniki karahinin antuk kruna-kruna sane wenten pakilitan ipun ring kruna wilangan soang-soang. Sane ngranjing ring kruna wilangan pepasten wilangan, luire :
    • Sampi aakit
    • Bebebk aukud
    • Tikeh abidang
    • Sandal apasang
    • Taluh abungkul
    • Busung amuncuk
    • Wayang akropak
    • Lontar acakep
    • Baas ajumput
    • Tiiang akatih
    • miwah sane lianan
Dumun titiang sampun polih ngamosting indik kruna wilangan lan soroh-sorohnyane. Ring Basa Bali wenten makudang-kudang soroh kruna. Minab yen wenten sameton sane madue arsa jagi ngawacen indik kruna wilangan, driki linkne ring artikel Kruna Wilangan. Inggih ne mangkin lanturang titiang malih indik soroh-soroh kruna. Wangun kruna ring Basa Baline wenten petang soroh makadi :
  1. Kruna Lingga (kata dasar)
    Wenten lelima pepalihannyane inggih punika :
    • Kruna lingga akecap utawi awanda (satu suku kata)
      upami : yeh, don, pis, tas, miwah sane lianan.
    • Kruna lingga kalih kecap utawi kalih wanda (dua suku kata)
      Upami : durus, padem, putih, suci, msl.
    • Kruna lingga tigang wanda
      Upami : sagara, sepatu, padanda, sengkala, msl.
    • Kruna lingga petang wanda
      Upami : kalimayah, katibangbung, liligundi, msl.
    • Kruna lingga limang wanda
      Upami : katiwawalan, tambulilingan, katimumulan, msl.
  2. Kruna Tiron
    Kruna Tiron inggih punika kruna lingga sane sampun polih wewehan makadi, pangater (awalan, seselan (sisipan), lan/utawi pangiring (akhiran). Sajeroning kruna tiron jagi kapanggihin wangun anusuara miwan sandi suara. Wangun kruna tiron :
    • Kruna lingga saha pangater upami : madaging, kaambil, subhakti, msl.
    • Kruna lingga saha pangiring upami : bantangin, matahan, rasanin, msl.
    • Krunalingga saha seselan upami : sinurat, telapak, gerigi, sumahur, msl.
    • Kruna lingga saha pengater miwah seselan
      upami : magerigi, magelebug, karumasa, kasinurat, msl.
    • Kruna lingga saha pangater miwah pangiring
      upami : kacagerang, masayuban, kapiangenan, msl.
    • Kruna lingga saha seselan miwah pangiring
      upami: sinarengan, kerosokan, kelentingan, msl.
    • Kruna lingga saha pangater, seselan, miwah pangiring
      upami : kasinauran, magerudugan, kakerepiakan, msl.
  3. Kruna Dui Lingga (kata ulang)
    Pepalihannyane makadi :
    • Kruna dui samalingga (kata dasarnya sama) upami : alep-alep, putih-putih, ayu-ayu, msl.
    • Kruna dui samatra lingga (kata dasarnya tak sama) upami: kasa-kisi, rerad-rerod, krasak-krosok, msl.
    • Kruna dui maya lingga (kata dasarnya tak punya arti jika tak diulang) upami : omang-omang, kunang-kunang, katang-katang, biah-biah, msl.
    • Kruna dui purwa upami : sesajen, sesantun, sesari, kekawa, dedalu, dedari, msl.
    • Kruna dwi wesana upami : paketeltel, pakanyitnyit, pakaberber, msl.
  4. Kruna Satma
    Kruna satma manut wangunnyane kabinayang :
    • Kruna satma sapadan (setara)
      1. Sane suksmannyane ngerasang arti
        upami : joh sawat, tegeh ngalik, gede gangsa, manis melenyat, pait makilit, msl.
      2. Sane suksmannyane nungkalik
        Upami : cerik kelih, tegeh endep, tua bajang, msl.
    • Kruna satma tan sapadan (tak setara)
      1. Wenten sane kasurat atep
        upami : matanai, jebogarum, suargaloka, msl.
      2. Wenten sane kasurat palas
        upami : biu batu, kacang lindung, uyah areng, msl.

Tidak ada komentar:

Posting Komentar